Cultuur als innovatie voor het sociale domein

Wanneer we spreken over cultuur en over het sociale domein, spraken we lange tijd over twee gescheiden werelden die slechts incidenteel overlapping met elkaar vertoonden. De laatste jaren is er in die zienswijze behoorlijk wat verschoven: steeds vaker wordt cultuur ingezet bij het oplossen van vraagstukken in het sociale domein. Maar hoe zorg je er nou als gemeente voor dat de verbinding tussen culturele activiteiten en het behalen van doelen in dat sociale domein, structureel praktijk worden?

Vraag en antwoord

Wies Rosenboom, manager Cultuurparticipatie van het LKCA, opent het programma in de theaterzaal van DOKH2O. Ruim tachtig deelnemers zijn vandaag naar Deventer afgereisd, onder hen bevinden zich cultuurprofessionals, kunstenaars, wethouders en beleidsmedewerkers werkzaam op het gebied van cultuur, zorg en welzijn en het sociale domein. Een hoge en diverse opkomst dus, tot grote tevredenheid van de organiserende partijen.

‘We hebben alle denkkracht en creativiteit nodig om bruggen te laten ontstaan in dat complexe sociale domein.’ Antwoord Paulien Poland van Rijnbrink op de vraag welke beweegredenen aan deze bijeenkomst ten grondslag lagen. Josien Paulides van Cultuurmij Oost sluit zich daarbij aan.

‘Cultuur wordt steeds belangrijker om sociale vraagstukken op te lossen. De sociale vraagstukken die er liggen worden bovendien steeds urgenter. Daarom is juist het gesprek met de beleidsmaker zo belangrijk voor de toekomst.’

Josefiene Poll, aanwezig namens het LKCA, wijst bovendien op de wens van spelers in het culturele veld om een steentje bij te dragen.

‘Kunstenaars en culturele instellingen staan te popelen zich met dat sociale domein te bemoeien. Hoe kunnen gemeenten dat in goede banen leiden?’

Genoeg vragen dus, vat Wies Rosenboom de introductie samen. Ze roept op deze dag vooral in teken te laten staan van de brainstorm, om met zoveel mogelijk inspiratie terug naar huis te kunnen gaan.

De kracht van social design

Voordat de beleidsmedewerkers zelf aan de slag gaan, krijgen ze een flinke dosis inspiratie toegediend door keynotespeaker Tabo Goudswaard. Tabo is kunstenaar en social designer en werkt momenteel onder andere als intendant Kunst bij de gemeente Amsterdam voor de stedelijke, integrale Aanpak Eenzaamheid. In die hoedanigheid houdt hij zich dagelijks bezig met het realiseren van vernieuwende aanpakken door kunstenaars en organisaties.

Dat Tabo als kunstenaar de sociale kant op is gegaan, is niet zo vreemd. Hij werkte al als jongerenwerker voordat hij met zijn opleiding aan de Rietveld Academie begon. Dat hij daar werd opgeleid voor een kunstpraktijk geïsoleerd van de maatschappij, vond hij onbevredigend. Hij had juist een grote interesse voor de sociale praktijk, en hij was niet de enige.

Tabo raakte al snel verzeild in de wereld van social design, waarin sociale vraagstukken door middel van kunst worden opgelost en het werd uiteindelijk een rode draad door zijn loopbaan.

‘Het is een goede tijd voor kunstenaars om zich met de maatschappij te bemoeien.’ Vertelt hij. ‘We hebben op dit moment te maken met heel veel wicked problems, complexe problemen die zeer dynamisch zijn en op allerlei vlakken met elkaar verbonden. Er is weinig kennis en consensus over, bovendien is het moeilijk vast te stellen wie voor dit soort problemen én dus ook voor de oplossingen verantwoordelijk is.’

Juist voor problemen waar binnen de oude structuren geen oplossing voor kan worden gevonden, kan kunst worden ingezet. Op die manier verandert ook de uitwerking van kunst: van symbolisch effect tot systematische impact. Al is dat natuurlijk makkelijker gezegd dat gedaan. Lang niet iedereen ziet de toegevoegde waarde van een samenwerking met kunstenaars. Tabo: ‘De kunstenaars zelf willen wel, maar bedrijven en instellingen moeten vaak nog overtuigd worden van het nut van een nieuwe werkwijze.’

Nieuwsgierigheid voorop

Hoe breng je vraag en aanbod nou het beste bij elkaar en zorg je dat bedrijven, overheden en kunstenaars elkaars taal gaan spreken? Tabo wijst de deelnemers op het belang van matchmakers binnen de culturele sector. ‘Ook wel impactproducenten of connectors genoemd, de schakel tussen kunstenaar en organisatie, dat is een heel belangrijk en vrij nieuw vakgebied. In principe kan ook een gemeente of een beleidsmedewerker die rol van matchmaker op zich nemen.’

De verbinding en het gesprek aangaan, dat zijn belangrijke startpunten voor Tabo. ‘Een oplossing vinden begint vaak bij het verlaten van je eigen bubbel, je eigen comfortzone. Het begint bij nieuwsgierigheid naar de ander.’

Het goede voorbeeld

Na de inspirerende voorbeelden van Tabo is het tijd voor een drietal inspiratiesessies, waarbij goede voorbeelden uit het eigen netwerk voor het voetlicht worden gebracht.

In de theaterzaal vertellen Marieke van de Geyn en Leo van Eden over het tweejarige programma Parels voor de Kunst, een stimuleringsregeling die de ontwikkeling van het aanbod voor actieve cultuurparticipatie door ouderen bevordert in de gemeenten Zutphen, Lochem en Brummen. In de foyer vertellen Debby Heitzel (ROC De Graafschap), Wieb Broekhuijsen (Bibliotheek West-Achterhoek), Rody Poelhuis (Gemeente Doetinchem) en Ester van de Haar (De Gruitpoort) over Samen Doetinchem, een initiatief dat de (culturele) taalontwikkeling van nieuwkomers tot doel heeft. Samen Doetinchem werkt vanuit de doelgroep en betrekt deelnemers actief bij het vormgeven van activiteiten voor informeel, non-formeel en formeel leren. Een van de deelnemers is vandaag meegekomen om te vertellen over zijn ervaringen.

In het restaurant is ondertussen Wieke Jellema aan het woord. Zij vertelt over Studio15 Talenthouse in Almelo, een locatie waar werken aan toekomstperspectief en talentontwikkeling voor jongeren tussen de 12 en 30 jaar centraal staat. Kaliber Kunstenschool, Scoop Welzijn en de Gemeente Almelo sloegen de handen ineen en onderzoeken via Studio15 Talenthouse actief, hoe de sociale netwerken en maatschappelijke omgeving waarin jongeren zich bevinden versterkt en uitgebreid kunnen worden.

Aan de slag!

Na de keynote en de inspiratiesessies is het aan de deelnemers om met elkaar het gesprek aan te gaan. Er worden verschillende kleine taskforces gevormd aan de hand van vragen die vooraf zijn opgestuurd of tijdens de dag zijn ontstaan. Onderwerpen van gesprek zijn onder andere: hoe verduurzaam je tijdelijk gefinancierde projecten? Waar haal je je kunstenaars vandaan? En hoe haal je maatschappelijke vragen op?

Zodra iedereen is aangesloten bij de vraag die voor hem of haar het interessantst is, komen de gesprekken al gauw op gang. Er wordt druk gediscussieerd, maar er worden vooral voorbeelden, werk- en zienswijzen uitgewisseld.

Aan bijna alle tafels speelt de kwestie ‘eigenaarschap’ en grote rol, wie heeft welke verantwoordelijkheid en hoe zorgen alle betrokken partijen ervoor dat die verantwoordelijkheid ook gewaarborgd wordt. De grote vraag is hoe je de noodzaak van de inzet van kunst en cultuur kunt inbedden bij bedrijven en organisaties. Het blijkt dat veel gemeenten te maken hebben met een sterke wil en ook een groot aanbod vanuit de kunst en de gemeente zelf, maar dat de beoogde afnemers niet altijd openstaan voor nieuwe werkwijzen. Er is klaarblijkelijk een mentaliteitsverandering nodig, gemeenten en beleidsmakers kunnen daarin invloed uitoefenen door de rol van matchmaker op zich te nemen, zoals eerder besproken door Tabo. Ook wordt er gebrainstormd over mogelijkheden om culturele oplossingen in verschillende vormen verplicht te stellen voor bedrijven die werkzaam zijn in dat sociale domein. ‘Niet alleen bepalen, maar ook dwingen en belonen,’ wordt er aan een van de tafels gezegd.

Leg het vast

Die mentaliteitsverandering is echter niet alleen nodig aan de bedrijvenkant. Men is het erover eens dat alle gesubsidieerde instellingen op het gebied van kunst en cultuur bij moeten dragen aan het sociale domein. De gemeente kan hierin sturend zijn door om concrete resultaten te vragen, opdrachten te geven, en transformaties bij te houden. Het delen van kennis en ervaring is ook een vraagstuk dat aan meerdere tafels ter sprake komt. In veel gemeenten schort het nog aan een duurzame logistiek als het gaat om de vermenging van cultuur en het sociale domein. ‘Wellicht begint het bij zoiets simpels als het maken van handboeken. Het vastleggen van verbindingen, bijvoorbeeld ook door gemeenten onder elkaar,’ wordt aan een van de tafels geopperd. De kunstenaar zou daarin ook de rol van coach, of deskundigheidsbevorderaar kunnen hebben. Al is iedereen het er over eens dat de kunstenaar autonoom moet blijven en zich vooral niet moet verliezen in beleid of politiek.

Duurzame oplossingen

Langetermijndenken, hoe doe je dat precies als je te maken hebt met bijvoorbeeld grillige politiek en geldstromen. Aan veel tafels wordt gediscussieerd over duurzame oplossingen en vooral vastgesteld dat het vinden van een goede langetermijnstrategie ontzettend moeilijk is. Hoe zorg je bijvoorbeeld dat tijdelijk gefinancierde projecten een vervolg krijgen als de subsidiepot op is? De makkelijkste oplossing die in de praktijk ook veelvuldig wordt gebruikt is het overdragen van taken aan vrijwilligers. De meningen over die werkwijze zijn verdeeld. Aan de ene kant gaat er op die manier veel deskundigheid verloren, aan de andere kant zijn er zeker in het sociale domein ijzersterke en dolenthousiaste vrijwilligers te vinden, die haast te werk gaan als vermomde professionals. ‘Als we het hebben over langetermijn-oplossingen zouden we juist daar structuur in moeten aanbrengen,’ klinkt het aan de tafel Duurzaamheid, ‘zorgen voor structuren waarin vrijwilligers door kunstenaars aangestuurd worden bijvoorbeeld, zodat het nooit het één of het ander wordt.’

Aan het einde van de groepsgesprekken is geen een van de tafels helemaal klaar met het onderwerp naar keuze. Wanneer de gesprekken en groupe worden samengevat valt op hoeveel thema’s aan alle tafels terugkeerden en hoe groot de wens is dat veelvuldig terugkerende eigenaarschap te delen met zoveel mogelijk partijen en aan het werk te gaan vanuit gedeelde vragen. Tijdens de borrel is er gelukkig alle tijd, om daar alvast een begin aan te maken.

Deze bijeenkomst wordt georganiseerd door:

Samenwerkende expertisecentra
in het cultureel en sociaal domein

Related posts:

Instagrammable. People take pictures more than they talk to each other. I walked into a newly opened cafe called Möge Tee. It smelled nothing like coffee like a regular cafe, but fruity like Jamba…

bibit jeruk kip sudah berbuah pohon tanaman buah limo nipis purut bali lemon siam keep UNTUK JERUK YANG SUDAH BERBUAH YANG INI YA LINKNYA 100% AKU JAMIN DI KIRIMKAN SUDAH BERBUAH RIMBUN (tanaman…

Telescopes are our window into the workings of the universe. In this extract from The Cosmic Mystery Tour, Nicholas Mee takes us from Galileo’s moons of Jupiter to the discovery of Sirius B (the ‘Pup…